2023_GR_00015 - Verzoek aan de algemene vergadering van IOK Afvalbeheer tot indiening van een afwijkingsaanvraag voor onbepaalde duur - Goedkeuring

Op 3 februari 2023 bekrachtigde de Vlaamse Regering het decreet over de regiovorming en tot wijziging van het decreet van 22 december 2017 over het lokaal bestuur, hierna het Regiodecreet genoemd. Het ontwerpdecreet werd op 1 februari 2023 door het Vlaams Parlement goedgekeurd. Het Regiodecreet zorgt voor de decretale verankering van de referentieregio’s en definieert het concept, het toepassingsgebied, de principes en de gevolgen van regiovorming.  De gemeente Nijlen is ingedeeld in de referentieregio Rivierenland

De gemeenten moeten hun samenwerkingsverbanden organiseren binnen de grenzen van hun referentieregio. Concreet betekent dit dat intergemeentelijke samenwerkingsverbanden (IGS) moeten passen binnen de grenzen van een referentieregio of ermee moeten samenvallen. Dit is geen absoluut gegeven omdat het decreet voorziet in een ‘pas toe of leg uit’-principe dat inhoudt dat er een gemotiveerde aanvraag tot tijdelijk uitstel of een definitieve afwijking van een aanpassing aan de grenzen van de referentieregio’s kan ingediend worden bij de Vlaamse Regering.

De gemeente Nijlen is ingedeeld in de referentieregio Rivierenland. De gemeente Nijlen is sinds jaren lid van de opdrachthoudende vereniging IOK Afvalbeheer. Het werkingsgebied van de opdrachthoudende vereniging IOK Afvalbeheer situeert zich in de referentieregio Kempen.

Het decreet over het lokaal bestuur van 22 december 2017, inzonderheid TITEL 3. De intergemeentelijke samenwerking.

Artikel 7 van het  Regiodecreet.

1. Inleiding

IOK Afvalbeheer is de opdrachthoudende vereniging/afvalintercommunale voor 29 gemeenten (inclusief de gemeenten Heist-op-den-Berg en Nijlen). IOK Afvalbeheer heeft een sterke traditie van een geïntegreerd en globaal afvalbeheer ten behoeve van de aangesloten gemeenten.

Afvalintercommunales hebben de tijd tot 31 december 2036 om zich te conformeren aan een regioconforme samenwerking.

Voor de periode na 31 december 2036 bestaat de mogelijkheid om een aanvraag in te dienen tot definitieve afwijking bij de Vlaamse Regering.

De gemeenteraad van Nijlen wenst formeel een verzoek te richten aan de Algemene Vergadering van IOK Afvalbeheer en dus aan alle vennoten van IOK Afvalbeheer om een afwijkingsaanvraag in te dienen bij de Vlaamse Regering conform artikel 7 van het Regiodecreet. 

De gemeenteraad is, gelet op de performantie en de resultaten van IOK Afvalbeheer, van oordeel dat de samenwerking met de Kempense gemeenten binnen IOK Afvalbeheer noodzakelijk is om haar eigen doelstellingen te blijven realiseren. Als gevolg van de samenwerking binnen IOK Afvalbeheer in het bijzonder is de gemeenteraad van oordeel dat de kwaliteit van het gemeenteljike afvalbeleid en de dienstverlening  aan de inwoners kan behouden blijven. 

De beleidskeuze van de gemeente Nijlen om sinds de start van IOK Afvalbeheer structureel samen te werken binnen IOK Afvalbeheer en de vaststelling dat de organisatie van het gemeentelijk afvalbeleid zowel beleidsmatig, administratief als reglementair (politie- en belastingsreglementen) structureel geënt is op de invulling van de beheersoverdracht door IOK Afvalbeheer, leiden tot de conclusie dat deze samenwerking ook in de toekomst voor onbepaalde duur moet bestendigd worden.

2. IOK Afvalbeheer is een opdrachthoudende vereniging

IOK Afvalbeheer werd op 19 december 2003 als opdrachthoudende vereniging opgericht in het kader van de partiële splitsing van IOK CVBA in de dienstverlenende vereniging IOK enerzijds en de opdrachthoudende vereniging IOK Afvalbeheer anderzijds.

De afvalbeheersactiviteiten werden tot dan uitgevoerd binnen IOK.

IOK Afvalbeheer zorgt voor een geïntegreerd afvalbeleid in 29 Kempense gemeenten.

Het wettelijk regime voor een opdrachthoudende vereniging is vastgelegd in het Decreet Lokaal Bestuur (DLB):

Artikel 396 van het DLB bepaalt dat twee of meer gemeenten een samenwerkingsverband kunnen tot stand brengen met rechtspersoonlijkheid om doelstellingen te verwezenlijken die behoren tot één of meer beleidsdomeinen. De gemeenten, zo staat te lezen in artikel 2 van het  Decreet Lokaal Bestuur beogen om op het lokale niveau duurzaam bij te dragen  aan het welzijn van de burgers en . verzekeren een burgernabije, democratische, transparante en doelmatige uitoefening van hun bevoegdheden.

• Artikel 397 van het DLB bepaalt dat het samenwerkingsverband met rechtspersoonlijkheid een publiekrechtelijke rechtspersoon is en dat haar verbintenissen ongeacht haar doelstelling geen handelskarakter hebben.
• Artikel 398 van het DLB definieert de opdrachthoudende vereniging als een samenwerkingsverband met beheersoverdracht waaraan deelnemende gemeenten de uitvoering van één of meer duidelijk omschreven bevoegdheden met betrekking tot één of meer beleidsdomeinen toevertrouwen.

De eigenheid van een opdrachthoudende vereniging is dan ook duidelijk in de statuten van IOK Afvalbeheer terug te vinden. Zo bepaalt artikel 2 van de statuten van IOK Afvalbeheer dat het als vereniging het algemeen belang nastreeft, geen handelskarakter of winstoogmerk heeft en een publiekrechtelijke rechtspersoon vormt. Het begrip ‘van algemeen belang’ kent geen wettelijke definitie, maar is te omschrijven als een tegemoetkomen aan een behoefte die bijdraagt tot verbetering van de samenleving en de leefomstandigheden van een gemeenschap. IOK Afvalbeheer komt hieraan ontegensprekelijk tegemoet.

Het DLB biedt de mogelijkheid om deze doelstelling van algemeen belang te verwezenlijken in samenwerking met andere gemeenten. Hierna zal blijken dat de opdrachthoudende vereniging het juridisch instrument bij uitstek vormt voor de gemeenten om in operationele synergie het afvalbeheer gezamenlijk te voeren.

3. Werking van IOK Afvalbeheer als intergemeentelijk samenwerkingsverband in opdracht van de deelnemers

Statutaire beheersoverdracht

Maatschappelijke opdracht

IOK Afvalbeheer werd op 19 december 2003 als opdrachthoudende vereniging opgericht na een partiële splitsing tussen IOK en IOK Afvalbeheer.

In de statuten werd opnieuw expliciet vermeld dat de deelnemende gemeenten de uitvoering van één of meer duidelijk omschreven bevoegdheden met betrekking tot één of meer functioneel samenhangende beleidsdomeinen toevertrouwen aan de opdrachthoudende vereniging. Een opdrachthoudende vereniging fungeert dus als emanatie van de deelnemende gemeenten bij de uitoefening van hun bevoegdheden.

IOK Afvalbeheer heeft tot doel het voeren van een duurzaam en integraal gemeentelijk afvalbeheer in opdracht van de aangesloten gemeenten binnen de bevoegdheid van de door de aangesloten gemeenten verleende beheersoverdracht, zoals omschreven in artikelen 3 en 4 van de statuten:

Artikel 3 – Maatschappelijk doel

De vereniging heeft in het bijzonder tot doel:

1. De sensibilisatie inzake de voorkoming, hergebruik, recyclage en nuttige toepassing van afvalstoffen
2. Het inzamelen, het transporteren, de overslag, het voorbehandelen, het verwerken, valoriseren en/of vernietigen van alle fracties van het selectief ingezamelde afval
3. Het transporteren, de overslag, het voorbehandelen, het verwerken, valoriseren en/of vernietigen van andere dan de in punt 2 vermelde afvalstromen
4. De inzameling van andere dan de in punt 2 vermelde afvalstromen
5. De inrichting en uitbating van recyclageparken
6. De afzet van al dan niet verwerkte afvalstoffen en/of van alle producten die uit enige bewerking en/of verwerking voorkomen, voortvloeiend uit de activiteiten vermeld in 1 t.e.m. 5
7. Het stellen van alle handelingen, zowel geldelijke als andere, die verband houden met het doel van de vereniging

Artikel 4 – Beheersoverdracht

Onder beheersoverdracht wordt verstaan het toevertrouwen door de deelnemers aan de vereniging van de uitvoering van de door hen genomen beslissingen in het kader van de onder 3 van deze statuten vermelde doelstellingen.

Elke aangesloten gemeente verleent via individuele gemeenteraadsbeslissing beheersoverdracht voor volgende activiteiten inzake afvalbeheer:

1. De sensibilisatie inzake de voorkoming, hergebruik, recyclage en nuttige toepassing van afvalstoffen
2. Het inzamelen, het transporteren, de overslag, het voorbehandelen, het verwerken, valoriseren en/of vernietigen van alle fracties van het selectief ingezamelde afval
3. Het transporteren, de overslag, het voorbehandelen, het verwerken, valoriseren en/of vernietigen van andere dan de in punt 2 vermelde afvalstromen.

Elke aangesloten gemeente kan via individuele gemeenteraadsbeslissing bijkomend de beheersoverdracht uitbreiden met één of beide volgende activiteiten inzake afvalbeheer:

4.   De inzameling van andere dan de selectief ingezamelde afvalstromen

5.   De inrichting en uitbating van recyclageparken

Wettelijke grondslag

• Gemeentewet

Historisch hebben gemeenten de opdracht te zorgen voor de ‘zindelijkheid’ op openbare wegen en plaatsen in openbare gebouwen, zoals omschreven in de Gemeentewet. De bevoegdheid voor afvalophaling kadert in deze opdracht.

• Materialendecreet

Het Decreet van 23 december 2011 betreffende het duurzaam beheer van materiaalkringlopen en afvalstoffen (Materialendecreet) bevestigt dit door te stellen dat elke gemeente, al dan niet in samenwerking met andere gemeenten, er zorg voor draagt dat de huishoudelijke afvalstoffen zo veel mogelijk worden voorkomen of hergebruikt, op regelmatige tijdstippen worden opgehaald of op een andere wijze worden ingezameld, en nuttig worden toegepast of verwijderd.

Artikel 26 luidt als volgt: Huishoudelijke afvalstoffen

Art. 26. Elke gemeente draagt er, al dan niet in samenwerking met andere gemeenten, zorg voor dat de huishoudelijke afvalstoffen zo veel mogelijk worden voorkomen of hergebruikt, op regelmatige tijdstippen worden opgehaald of op een andere wijze worden ingezameld, en nuttig worden toegepast of verwijderd, overeenkomstig artikel 11, 12 en 13, § 2.

De gemeenten verhalen, overeenkomstig artikel 10, de kosten van het beheer van huishoudelijk afval op de afvalproducenten. De gemeente kan haar verzelfstandigde entiteiten of intergemeentelijke samenwerkingsverbanden ertoe machtigen die kosten te innen, ook als ze in de vorm van belastingen en retributies worden verhaald. De Vlaamse Regering kan nadere regels vaststellen voor de wijze waarop de gemeenten de kosten van het beheer van huishoudelijke afvalstoffen berekenen.

Met behoud van de toepassing van de bepalingen van dit decreet worden de ophaling en inzameling van huishoudelijke afvalstoffen bij gemeentelijk reglement geregeld.

De prestaties van elke persoon die nodig zijn voor de normale werking van de diensten die met het ophalen van de huishoudelijke afvalstoffen zijn belast, alsook het nodige materiaal daarvoor, mogen door de burgemeester, de arrondissementscommissaris en de gouverneur worden opgeëist.

• Uitvoeringsplan huishoudelijk afval en gelijkaardig bedrijfsafval

Deze taakstelling wordt verfijnd in het Uitvoeringsplan huishoudelijk afval en gelijkaardig bedrijfsafval dat een juridische basis vindt in artikel 18 van het Materialendecreet.

Conform dit uitvoeringsplan kunnen de lokale besturen de regie in handen nemen voor het beheer van de huishoudelijke afvalstoffen. Die regierol vloeit voort uit artikel 26 van het Materialendecreet. Dat artikel definieert de zorgplicht en bepaalt dat de ophaling en inzameling van huishoudelijke afvalstoffen bij gemeentelijk reglement wordt geregeld.

Voor bedrijfsafvalstoffen geldt de zorgplicht niet. De afvalstoffenproducent moet zelf een regeling treffen. Hij kan daarbij beroep doen op private actoren of op lokale besturen die voor gelijkaardige bedrijfsafvalstoffen onder dezelfde voorwaarden werken als een privaatrechtelijke speler (registratie, contractplicht en aanrekening volledige kosten).

Lokale besturen staan vanuit de gemeentelijke zorgplicht in voor de eerstelijnsopvang van huishoudelijke afvalstromen en afvalstromen die door ontwijkgedrag ontstaan. De burger heeft het recht (en de plicht) om op een eenvoudige, correcte manier van zijn afvalstoffen af te geraken. De lokale besturen staan in voor een georganiseerd netwerk van huis-aan-huisinzamelingen, inzamelpunten en recyclageparken.

De gemeenten werken aan sensibilisering van hun bevolking, waken erover dat elkeen zijn afval correct selectief laat inzamelen, hebben de mogelijkheid om zelf in te staan voor de inzameling en verwerking, komen tussenbeide als de inzameling of dienstverlening niet correct gebeurt en zorgen voor netheid van het gemeentelijk grondgebied.

In het huidige uitvoeringsplan wordt in de taakstellingen van preventie, selectieve inzameling tot verwerking verwezen naar de bestaande intergemeentelijke samenwerking in de diverse regio’s.

De afvalintercommunales krijgen opnieuw een belangrijke regierol in het Vlaamse afvalstoffenplan. 

Net zoals in de andere regio’s in Vlaanderen hebben ook de Kempense gemeenten immers reeds einde vorige eeuw hun regierol inzake huishoudelijk afval toevertrouwd aan IOK. Reeds in 1991 deden alle Kempense gemeenten die vennoot zijn bij IOK bevoegdheidsafstand met betrekking tot de vuilverwerking aan IOK.

4. Voorbereidende studie EY voor de afvalsector in Vlaanderen, individueel rapport IOK Afvalbeheer

Bij de voorbereiding van de beslissing van de Vlaamse Regering werd specifiek voor de afvalsector een studieopdracht bevolen (onderzoek naar de impact van regiovorming op afvalintercommunales) ondertussen uitgevoerd door EY. Tevens werd er een individueel rapport per afvalintercommunale opgemaakt.

De in deze studie door externe deskundigen gevaloriseerde gegevens zijn ook van nut in functie van het verder objectief motiveren van deze aanvraag. Gelieve als bijlage 1 het specifiek rapport voor IOK Afvalbeheer terug te vinden.

Het lijkt ons, gelet op de relevantie in het kader van dit aanvraagdossier, ook aangewezen een korte samenvatting van de situatieschets weer te geven.

Samenvattend overzicht van de afvalintercommunale IOK Afvalbeheer, naar aanleiding van het onderzoek uitgevoerd door EY naar de impact van regiovorming op afvalintercommunales.

• IOK Afvalbeheer is een opdrachthoudende vereniging met 29 deelnemende gemeenten (inclusief Baarle-Nassau-NL) waarvan twee in referentieregio Rivierenland. Het aandeel van deze twee gemeenten is op basis van inwonersaantal, nl. 12.4%.
• Er is een sterke inzet van personeel door IOK Afvalbeheer voor de realisatie van de diverse opdrachten inzake afvalbeheer met een maximale ontzorging voor de aangesloten gemeenten tot gevolg. Het gaat over communicatie, administratie, (pre)facturatie en intergemeentelijke aanbestedingen inzake beheer. Daarnaast is er de logistieke planning, organisatie en eigenlijke inzameling (eigen ophaaldienst voor de ophaling van de verscheidene fracties). Na de inzameling staat IOK Afvalbeheer garant voor de overslag (combinatie watertransport) en afvoer van de ingezamelde (selectieve) afvalstromen. Ten slotte is er het beheer van en de exploitatie van verwerkingsinstallaties. MBS (mechanisch-biologische scheidingsinstallatie) in maatschap samen met IVAREM, en de composteringsinstallatie met voorvergisting en energieconversie te Beerse geheel met eigen personeel. Wat betreft de brengmethode is er het netwerk en het beheer en exploitatie van de recyclageparken zoals ook voor de gemeente Nijlen het geval is.

5. Situering IOK Afvalbeheer voor Nijlen (basispakket en bijkomende beheersoverdracht diftar en recyclagepark)

IOK Afvalbeheer als opdrachthoudende vereniging werd opgericht op 19 december 2003 in het kader van de partiële splitsing van IOK (dienstverlenende organisatie). IOK Afvalbeheer is verantwoordelijk voor het geïntegreerd afvalbeheer in 29 Kempense gemeenten. Als gevolg van deze ontstaansgeschiedenis bestaat er tot op heden een sterke bestuurlijke energie met IOK. Bovendien werd destijds de figuur van de salary-split ingevoerd voor management en stafdiensten.

IOK Afvalbeheer werkt met een omvangrijk basispakket/beheersoverdracht inzake afvalbeheer. 

Dit basispakket is van toepassing op alle aangesloten gemeenten.

Daarnaast is een bijkomende beheersoverdracht mogelijk voor de inzameling van andere dan de selectief ingezamelde afvalstromen (toepassing diftar-systeem) en voor de inrichting en uitbating van  recyclageparken. 

De gemeente Nijlen heeft zowel het basispakket als de bijkomende beheersoverdracht via individuele gemeenteraadsbeslissing beslist.

In de praktijk betreft het een diftar-systeem (reeds ingevoerd op 1 juli 2008) voor de alternerende huis-aan-huis inzameling van restafval en gft (in containers), op basis van effectieve weging en prefacturatie (slimme factuur met voorschotregeling). 

Het betreft een specifieke inzamelmodel, gelinkt aan ter beschikking gestelde inzamelmiddelen (minicontainers voorzien van read/write chips) bij de bevolking, soft/hardware in de vrachtwagens en de backoffice en ten slotte een financieel verwerkingspakket (prefacturatie, slimme factuur).

Deze specifieke inzamelmethodiek (alternerend, effectief wegend, 100% invoering gft, slimme factuur,…) is structureel mede bepalend voor de opvallend goede inzamelresultaten in de regio Kempen.

Inzake recyclageparken betreft het 1 diftar-park (met weegbruggen) (beheer sinds 1 oktober 2005) op het grondgebied van de gemeente Nijlen.

Verder in het aanvraagdossier komen we nog terug op het specifieke inzamelmodel op het grondgebied van onze gemeente.

Belangrijke en onmisbare dienstverlening voor onze gemeente

IOK Afvalbeheer geeft gestalte aan preventie en informatietaken en geeft maximale ondersteuning aan onze gemeentelijke diensten. Dit maakt deel uit van het basispakket van IOK Afvalbeheer. Niettegenstaande de sterke groei van online communicatie blijft IOK Afvalbeheer ook zeer sterk inzetten op gedrukte media (afvalkranten, ophaalkalender). Hierbij gaat men maximaal in interactie/dialoog met de bevolking door middel van specifieke campagnes (bijvoorbeeld Zonder zwerfvuilstraat, waarbij de inwoners van een straat een ‘frituur’ kunnen winnen, online informatiesessies,….en zet men nog steeds zeer sterk in op doelgroepenwerking (door middel van plaatsbezoeken). Voor ons als gemeente is er ook de unieke ondersteuning voor afvalarme evenementen. 

In het kader van het netheidsbeleid in Vlaanderen is IOK Afvalbeheer eveneens actief in het aanzetten van acties (inventaris, efficiënter beheer,…..) per gemeente. Deze stimulerende en coördinerende rol is zeer belangrijk.

Naast communicatie en preventie, is er de geïntegreerde benadering inzake hergebruik en de samenwerking/ondersteuning van de kringloopsector en de uniforme hergebruiksvergoeding van IOK Afvalbeheer voor alle aangesloten gemeenten.

Gemeenten zijn immers verplicht invulling te geven aan de hergebruiksdoelstellingen/verplichtingen conform het uitvoeringsplan. Ter ondersteuning hiervan (en financieel in het voordeel van de aangesloten gemeenten) maakt IOK Afvalbeheer hierbij gebruik van een unieke uniforme intergemeentelijke ondersteuning uit eigen middelen (hergebruiksvergoeding zal op einde van deze legislatuur nagenoeg 2 euro/inwoner/jaar bedragen).

Nijlen maakt als enige gemeente binnen het werkingsgebied van IOK Afvalbeheer gebruik van de diensten van de kringwinkel Opnieuw en Co (hoofdzetel Mortsel). Opnieuw en Co besliste echter recent om haar activiteiten op grondgebied van Nijlen stop te zetten waardoor verdere integratie binnen de Zuiderkempen ook mogelijk zou kunnen zijn.

Er is geen specifieke doorrekening van deze hergebruiksvergoeding in de onderlinge relatie IOK Afvalbeheer - gemeente. Bij uittreding zou deze hergebruiksvergoeding bijgevolg bijkomend volledig ten laste komen van de gemeente.                                                                                               

Kostenefficiënt beleid – afvaltarieven: onderlinge relatie IOK Afvalbeheer – gemeenten

Basisuitgangspunt in de werking van IOK Afvalbeheer is een analytische benadering en een kostendekking per activiteit. Voor de recyclageparken (onderdeel optioneel pakket ) is er bijgevolg geen integratie van de kosten/baten in het basispakket maar een analytische kosten/baten benadering per recyclagepark. 

Door een sterke focus op efficiëntie en langetermijninvesteringsbeleid kon IOK Afvalbeheer de jongste legislaturen ten bate van de gemeenten de tarieven bovendien constant houden (vlakke tarievenstructuur) of zelfs op een aantal vlakken verlagen. Als gevolg hiervan is de gemeentelijke bijdrage voor het basispakket de afgelopen legislaturen nagenoeg hetzelfde gebleven.

Bovendien is IOK Afvalbeheer als organisatie een solvabele en financieel gezonde organisatie.

Als gevolg hiervan kan IOK Afvalbeheer de aangesloten gemeenten ook in de toekomst een financieel standvastig beleid aanbieden. 

Afvaltarieven: onderlinge relatie gemeenten – inwoners: harmonisatietraject regio IOK Afvalbeheer

In de verrekening van de kosten van de gemeenten naar hun inwoners blijft vanzelfsprekend de gemeentelijke autonomie van toepassing.

Bij de ‘administratieve’ afwikkeling werd beleidsmatig bewust gekozen voor het systeem van gewichtsdiftar met prefacturatie (nadien afrekening op basis van werkelijk verbruik (aantal kg) en slimme factuur (in principe één maal per jaar). Deze methodiek voorkomt een ingewikkelde administratieve afwikkeling bij wanbetalers (omwille van het lager risico op wanbetalers) en heeft een positieve impact op de kaspositie van de gemeente.

Hierbij is er volledige ontzorging van de gemeente maar blijft evenzeer de gemeentelijke autonomie van toepassing.

Omgekeerd is een onderling goed afgestemde beleidsmix, inclusief de juiste aanrekening aan de bevolking (evenwicht preventie, recyclage, restafval), mede sturend voor het ‘juiste’ afvalgedrag in combinatie met het inzamelmodel essentieel. Bijgevolg werd hiervoor een model uitgewerkt ten aanzien van de aangesloten vennoten (zogenaamde harmonisatietraject).

Het unieke aan de samenwerking binnen IOK Afvalbeheer is de aanpak van onderuit. Gemeenten zijn bijgevolg niet verplicht dezelfde tarieven te hanteren, maar kiezen er bewust zelf voor om dit te doen. In andere regio’s durft deze aanpak zeer duidelijk verschillen en vertrekt men van een meer dwingend beleidskader. Dat deze methodiek werkt binnen IOK Afvalbeheer blijkt o.a. uit het feit dat de gemeente Nijlen deze geharmoniseerde afvaltarieven integraal toepast. 

Uniek inzamelmodel

Vertrekkende van de bepalingen van het afvalstoffenplan ontwikkelde IOK Afvalbeheer een uniek inzamelmodel tbv de aangesloten gemeenten en hun bevolking. Globaal opzet is een sterke performance binnen de afvaldriehoek (milieuprestaties, dienstverlening, kostenbeheersing).

Overzicht van de belangrijkste fracties/modaliteiten huis-aan-huis inzameling

• Inzameling Glas: specifiek inzamelmodel huis-aan-huis met blauwe bak

Gemeenten hebben bij IOK Afvalbeheer de vrije keuze om te kiezen voor het standaardsysteem van glasbollen of te opteren voor glas huis-aan-huis. De keuze voor glas huis-aan-huis gaat samen met het voorzien van een specifiek inzamelmiddel voor glas (blauwe bak), (gratis) ter beschikking van elk gezin.

De gemeente Nijlen maakt gebruik van de optie glas huis-aan-huis in combinatie met de blauwe bak.

De inzameling van glas huis-aan-huis gaat gepaard met de inzet van specifieke inzamelwagens. IOK Afvalbeheer beschikt door haar globale aanpak voor een specifieke vloot van dit type inzamelwagen, inzetbaar gespreid over de week in de diverse gemeenten. Deze service is vrij uniek. Een dergelijke inzameling gemeentelijk organiseren zou zeer inefficiënt zijn.

• Inzameling gft: eerste veralgemeende regionale invoering in Vlaanderen

In de regio IOK Afvalbeheer werd destijds als eerste regio in Vlaanderen overgegaan tot de veralgemeende invoering van gft, alternerend en in combinatie met het gebruik van groene minicontainers. Ondertussen verloopt deze inzameling eveneens volgens het diftarprincipe, op basis van een effectief wegende diftar. Als gevolg hiervan beschikt IOK Afvalbeheer over een specifieke verwerkingsinstallatie voor de verwerking van deze organische huishoudelijke afvalstroom. 

De verwerking van gft is niet vergelijkbaar met de verwerking van groenafval. 

Sinds 2018.beschikt IOK Afvalbeheer hiervoor over een voorvergistingsinstallatie in combinatie met een nacompostering te Beerse/Merksplas. De investering in deze installatie werd genomen door alle aangesloten gemeenten. Bovendien lopen er eerste gesprekken met de collega’s van IVAREM om ook een gedeelte van hun toekomstige gft-stroom te verwerken te Beerse/Merksplas. 

• Wegende diftar voor gft- en restafval, en restafval inzameling om de 2-weken

Het wegend diftar systeem (effectief wegen van de twee fracties) is gelinkt aan de ‘slimme’ factuur en het specifiek systeem van prefacturatie (nadien afrekening op basis van werkelijk verbruik (effectieve kg).

• Papier/kartoninzameling in gele containers

De afgelopen jaren zorgde IOK Afvalbeheer voor de veralgemeende invoering van gele containers voor de inzameling van papier/karton. Algemeen is er zeer veel appreciatie bij de bevolking voor deze vorm van inzameling. Deze maatregel is tevens ook belangrijk in het kader van de arbeidsbelasting van de ophalers. De inwoners hebben deze container gratis ontvangen. Ook in de toekomst is het de wil van IOK Afvalbeheer om deze container uniform gratis ter beschikking te blijven stellen van de bevolking. Het gratis ter beschikking stellen van de gele container is belangrijk ter ondersteuning van het gewenste sorteergedrag en een uniform inzamelsysteem op grondgebied van alle gemeenten.

Het mag duidelijk zijn dat het hier een uniek inzamelmodel betreft met heel wat ter beschikking gestelde inzamelmiddelen. Een wijziging hiervan op het terrein, op niveau van elk gezin, is quasi onmogelijk.

Tevens stellen wij de vraag of het behalen van dezelfde milieuprestaties ook mogelijk zou zijn zonder deze unieke mix van inzamelmodel, wegende diftar, het uitgebalanceerde tarievenbeleid en hoog niveau van dienstverlening.  

Brengmethode

Recyclageparken

Het beheer is volledig in handen van IOK Afvalbeheer (personeel, infrastructuur, indeling, afvoer deelstromen, logistiek, verwerking,…).

Verrekening van de kosten zijn per recyclagepark door middel van een analytische opvolging per park (zie jaarverslag recyclagepark Nijlen als bijlage 2). Hiervoor werd uitdrukkelijk gekozen. Het vastleggen van tarieven blijft behoren tot de gemeentelijke autonomie, maar gemeenten kiezen zelf om gebruik te maken van het door de bestuursorganen goedgekeurde voorstel tot harmonisatie van de tarieven. Deze opdeling (gemeenten blijven verantwoordelijk voor het vastleggen van de tarieven) is niet bij voorbaat voorhanden buiten IOK Afvalbeheer evenals de niet gesolidariseerde invulling van de exploitatiekosten voor meerdere gemeenten.

Aanvullende systemen (ondergronds)

IOK Afvalbeheer kiest duidelijk voor  ondergrondse systemen als aanvullend systeem in specifieke omstandigheden, en bijgevolg niet als vervangend inzamelsysteem. Deze ondergrondse containers zijn geïntegreerd in een specifieke beheersmodule van IOK Afvalbeheer.

Ondersteuning evenementen

Ter ondersteuning van de gemeenten heeft IOK Afvalbeheer een traditie van het begeleiden en logistiek ondersteunen van evenementen.

Deze service is vrij uniek en een belangrijke ondersteuner van het gemeentelijk vrijetijdsbeleid.

Openbare netheid: ontwikkelen van een sterk toekomstig gemeentelijk beleid in samenwerking met IOK Afvalbeheer

Bij de verlenging van IOK Afvalbeheer in 2019 werd in de motiveringsnota voor het verlengingsdossier expliciet aandacht geschonken aan het toekomstig ontwikkelen van een regionaal beleid, mede gelet op de inhoud van het verpakkings-en zwerfvuilbeleid 2.0 goedgekeurd door de Vlaamse regering op 20 juli 2018.

Als onderdeel hiervan werd in samenwerking met Mooimakers gestart met coachingstrajecten per gemeente. De intercommunale meerwaarde moet gezien worden in het licht van:

• het opnemen van de rol van regisseur
• gemeenten ontlasten bij verdere uitrol en uitvoering
• gesprekspartner OVAM/sector
• verdere optimalisering inzet van middelen
• overkoepelende acties voor de verschillende hoofdthema’s (in het bijzonder infrastructuur, communicatie en handhaving)

Ondertussen werd er reeds een coachingstraject opgestart voor de gemeente Nijlen (lopend) en zal de volgende jaren verder werk worden gemaakt van deze regionale aanpak.

Logistiek en mobiliteit

Afvalbeheer staat in directe relatie met fysieke goederenstromen en logistiek. Bijgevolg zijn de logistieke operationele activiteiten een belangrijk onderdeel van de dagelijkse efficiënte bedrijfsvoering van IOK Afvalbeheer temeer alle huis-aan-huis inzameling in eigen regie gebeuren (IOK ophaaldienst, voor de gemeente Nijlen, operationeel vanuit de bedrijvenzone te Olen/Geel).

Onder andere in samenwerking met het VIL (Vlaams instituut voor de logistiek) werkte IOK Afvalbeheer de jongste jaren een aantal innoverende concepten uit. Concreet gaat het over het realiseren van regionale overslagstations, veelal in directe verbinding met de waterweg. Vervolgens kan dan gebruik gemaakt worden van de waterweg voor natransport. Voor de verwerking van afval in de eigen installaties gft (te Beerse/Merksplas: voorvergister in combinatie met nacompostering) en restafval (MBS te Geel, gemeenschappelijke installatie IOK Afvalbeheer/IVAREM (60/40) zijn deze logistieke combinaties bijzonder interessant.

De concrete vervoerstrajecten voor de verwerking in eigen installaties illustreren dit ten volle.

Actuele transporttrajecten

• Nijlen restafval

vertrek ophaaldienst Geel – inzameling grondgebied Nijlen – installatie MBS te Geel – aankomst ophaaldienst Geel: 59 km

• Nijlen gft

vertrek ophaaldienst Geel – inzameling grondgebied Nijlen – overslag gft te Geel (op site MBS, vervolgens watertransport naar Beerse) – aankomst ophaaldienst Geel: 59 km

Inzet ophaalwagens/effectieve ritten in het jaar 2021

Nijlen in 2021: 

• restafval: 208
• gft: 196

Totaal: 404

In de veronderstelling van verplichte uittreding en vervolgens integratie van de gemeente Nijlen in Rivierenland (IVAREM) kan men redelijkerwijs uitgaan van de integratie van de inzameling vanuit de bestaande inzameldienst van IVAREM (vertrekplaats Muizen/Mechelen). Aangezien de installatie MBS te Geel in gemeenschappelijke eigendom/beheer voor de werkingsgebieden van IVAREM en IOK Afvalbeheer is blijft de eindbestemming voor restafval sowieso identiek. Wat betreft gft‑verwerking beschikt IVAREM immers over geen verwerkingscapaciteit. Bovendien zijn er gesprekken lopende over de mogelijks bijkomende verwerking van gft afkomstig uit de ruimere regio Mechelen in de installatie van IOK Afvalbeheer. Bijgevolg blijft ook hier de eindbestemming redelijkerwijs identiek.

Impact op trajecten (inzameling gft en huisvuil/restafval)

• Nijlen restafval

vertrek ophaaldienst Muizen/Mechelen – inzameling grondgebied Nijlen – installatie MBS te Geel – aankomst ophaaldienst Muizen/Mechelen: 128 km

• Nijlen gft

vertrek ophaaldienst Muizen/Mechelen – inzameling grondgebied Nijlen – overslag gft te Geel (op site MBS, vervolgens watertransport naar Beerse) – aankomst ophaaldienst Muizen/Mechelen:128 km

Besluit

Als gevolg hiervan zal alleen al voor de fracties gft en restafval het aantal tonkilometers verdubbelen.

Door de wijziging van het beginpunt van de ophaalwagens van Geel naar de regio Mechelen (Muizen/Mechelen ophaaldienst IVAREM) zal het vrachtvervoer in deze omgeving bovendien substantieel toenemen.

Het mag duidelijk zijn dat zowel wat betreft kosten, gereden tonkilometers, milieu-impact en bijkomende verkeerssaturatie de globale effecten bijzonder negatief zijn.

De globale milieuprestaties in de regio van IOK Afvalbeheer en de gemeente Nijlen 

In onderstaande tabel kan je sinds 2003 (ontstaan IOK Afvalbeheer als opdrachthoudende vereniging) door een resultaatsgerichte aanpak conform het afvalstoffenplan de restafvalcijfers terugvinden.

De doelstelling van maximum 150 kg/restafval per jaar werd voor het eerst bereikt in 1999.

Momenteel bereikt IOK Afvalbeheer reeds de doelstellingen richting 2030 (gemiddeld maximum 100 kg/restafval per inwoner in Vlaanderen in 2030). Op basis van onderzoek (OVAM/IOK Afvalbeheer) over de afvalfactuur werd de ‘slimme’ diftarfactuur ontwikkeld. Samen met de persoonlijke afvalevolutie en vergelijking met andere gezinnen op de factuur en de digitale diftar web toepassing zorgt dit voor een daadwerkelijke stimulans om afval te voorkomen en nog beter te sorteren.

Deze resultaten zijn juist het gevolg van het gehanteerde inzamelmodel, de tariefzetting door de toepassing van een wegend diftar-systeem en het globale door IOK Afvalbeheer gevoerde communicatiebeleid ten aanzien van de gemeenten en hun bevolking. De focus van het globale communicatiebeleid voor de Kempense gemeenten ligt al meer dan 25 jaar op afval voorkomen en een duurzaam materialenbeheer. Door intensieve communicatieacties voor de hele regio op te zetten zijn we voorloper in Vlaanderen op vlak van print, video, social media en inzet van regionale tv. De inzet van communicatie(kanalen) voor diverse doelgroepen werkt. Ook op het vlak van zwerfvuil en sluikstorten is er een gezamenlijke aanpak (coachingtrajecten, operatie proper, zonder zwerfvuilstraat, … ). De mooie resultaten op het vlak van selectieve inzameling en bijvoorbeeld thuiscomposteren bewijzen dat het werkt.

6 Synergie, salarysplit en kostendeling IOK – IOK Afvalbeheer

Naast de kostenefficiënte samenwerking in de verschillende opdrachten en diensten, heeft de gemeente Nijlen samen met de andere gemeenten geopteerd voor een blijvende synergie tussen IOK en IOK Afvalbeheer. Ook op dat vlak is er ondertussen een unieke situatie gegroeid in het intergemeentelijk landschap.

Als gevolg van de inwerkingtreding van het Decreet Intergemeentelijke Samenwerking werd de beheersopdracht inzake afvalbeheer in 2003 via de figuur van de partiële splitsing verzelfstandigd in IOK Afvalbeheer.

Hiermee werd op een correcte wijze invulling gegeven aan de beleidsmatige wens van de decreetgever om voor dienstverlenende en opdrachthoudende verenigingen aparte rechtspersonen te voorzien met gescheiden rekeningen en boekhouding. 

Toch werden ook de schaalvoordelen en kostenefficiëntie van de bestaande synergie bewaakt.

Samen met de uitgesproken wens voor bestuurlijke synergie werd in 2003 ook op administratief vlak resoluut geopteerd voor een maximale synergie tussen de (bestaande) dienstverlenende vereniging IOK en de (nieuwe) opdrachthoudende vereniging IOK Afvalbeheer.

Het betreft hier o.a. de activiteiten verricht door het directieteam en door de diverse ondersteunende stafdiensten zoals de personeelsdienst, de dienst financiën, de juridische dienst, de dienst patrimonium, de ICT-cel, de communicatiecel, de preventieadviseur, de milieucoördinator, de onthaalbediende, …

Om onderlinge facturatie van diensten te vermijden, werd gekozen voor de figuur van de salarysplit. Hierbij worden de arbeidsovereenkomsten van een aantal personeelsleden gesplitst over IOK en IOK Afvalbeheer zodat de personeelskosten correct gealloceerd worden. Het verdelingspercentage is in principe gebaseerd op een analyse per betrokken dienst van de tijdbesteding. 

Voor de leden van het directieteam wordt forfaitair een 50/50 ratio gehanteerd. Hierbij ligt het uiteraard voor de hand dat IOK en IOK Afvalbeheer een identiek personeelsstatuut behouden.

Een gezamenlijke directie en stafdiensten en blijvende samenwerking in één gezamenlijk kantoorgebouw resulteren in een aanzienlijke kostenbesparing

Bestuurlijke synergie IOK – IOK Afvalbeheer

In 2003 werd de beleidsmatige keuze gemaakt om de bestaande synergie tussen IOK en IOK Afvalbeheer te bewaren. Ook de gemeente Nijlen heeft steeds bewust geopteerd voor dit governancemodel.

De evolutie bij andere intergemeentelijke samenwerkingsverbanden maakt immers duidelijk dat deze bestuurlijke synergie de basis vormt van het behoud van de operationele synergie in de werking van IOK en IOK Afvalbeheer.

Ook deze legislatuur wordt deze bestuurlijke synergie door de deelnemende gemeenten verankerd via een identieke samenstelling van de raden van bestuur van IOK en IOK Afvalbeheer.  Zo is de gemeente Nijlen door dezelfde bestuurder vertegenwoordigd in de raden van bestuur van IOK en IOK Afvalbeheer. De raden van bestuur van IOK en IOK Afvalbeheer worden op dezelfde dag en achtereenvolgend georganiseerd. Voor beide vergaderingen apart wordt de helft van het gebruikelijke presentiegeld voor lokale mandatarissen voorzien, wat eveneens tot een kostenbesparing leidt.

7. Effecten op het lerend vermogen / ervaringsuitwisseling

Deze langdurige en bij momenten intense samenwerking heeft ertoe geleid dat er een wederzijdse verbondenheid is tussen IOK Afvalbeheer en de gemeenten. De medewerkers van IOK Afvalbeheer kennen de gemeenten met elk hun eigenheden, interesses en bezorgdheden. Ook de gemeentelijke bestuurders en medewerkers zijn vertrouwd met de werking van IOK Afvalbeheer én met haar medewerkers.

IOK Afvalbeheer heeft sinds lang een traditie van netwerkvorming, zowel op bestuurlijk als administratief vlak:

• Algemene vergadering
• Raad van Bestuur
• Algemeen comité
• Adviescomité milieu
• Conferentie van Kempense burgemeesters (in autonome rol)
• Netwerk algemeen directeurs
• Netwerk financieel directeurs
• Ondersteuning eigen kringen algemeen directeurs (N/Z)
• Netwerk milieu- en duurzaamheidsambtenaren
• Netwerk hoofden technische dienst
• Netwerk juristen (eerder ad hoc)
• Netwerk korpschefs politiezones
• Netwerk korpschefs hulpverleningszones
• Jaarlijkse diftar evaluatievergadering

Deze netwerken spelen in op de behoefte aan kennisoverdracht bij gemeentelijke bestuurders en medewerkers. Direct en indirect genereert dit enorme leereffecten bij de gemeentelijke bestuurders en medewerkers. Deze netwerken brengen ook de intergemeentelijke en gemeentelijke medewerkers kort bij elkaar, zodat er echt een cultuur van openheid en betrokkenheid groeit tussen het intergemeentelijk samenwerkingsverband en de gemeente.

8 Voorstel van conclusie

De gemeenteraad is van oordeel dat IOK Afvalbeheer, mede op aansturing van de gemeente Nijlen, is geëvolueerd naar een performante opdrachthoudend samenwerkingsverband  met een uniek karakter zoals in deze nota omstandig geschetst. 

Het unieke inzamelmodel met veralgemeende Diftar, de bijzondere focus op gemeentelijk beleid inzake openbare netheid, de uitbouw van een logistieke infrastructuur met een gepast mobiliteitsmodel en de inzet op voortdurende communicatie rond afvalpreventie, hebben geleid tot vooruitstrevende milieuprestaties in het werkingsgebied van IOK Afvalbeheer en in de gemeente Nijlen.

Binnen de afvaldriehoek (milieuprestaties, dienstverlening en kostenbeheersing) worden uitstekende resultaten behaald, ook in vergelijking met andere intergemeentelijke samenwerkingsverbanden in Vlaanderen.

Het beleid en de organisatie van het gemeentelijk afvalbeleid m.i.v. de  politiereglementering en de gemeentelijke belastingen, zijn structureel geënt op de efficiënte werking van IOK Avalbeheer

Het streven naar blijvend goed bestuur ten behoeve van de inwoners maakt de samenwerking met de Kempense gemeenten binnen IOK Afvalbeheer ook in de toekomst noodzakelijk.